γαλλικανισμός

(gallicanisme). Με τον όρο αυτό χαρακτηρίζεται το σύνολο των νεωτεριστικών τάσεων του γαλλικού κλήρου στον πνευματικό, λειτουργικό, κοινωνικό και οργανωτικό τομέα στα τέλη του 16ου και ολόκληρο τον 17o αι., με σκοπό τον περιορισμό των εξουσιών του πάπα. Τα αιτήματα αυτά υποστηρίζονταν από την απολυταρχική μοναρχία, η οποία αποσκοπούσε στον ολοένα και μεγαλύτερο περιορισμό της εκκλησιαστικής εξουσίας απέναντι στην κρατική, παρά τον γενικό σεβασμό στη δογματική διδασκαλία και αυθεντία του πάπα. Τα ιστορικά αίτια της δημιουργίας του γ. ανάγονται κατά ένα μέρος στις διενέξεις του πάπα Βονιφάτιου Η’ και του Φιλίππου του Ωραίου, αλλά οφείλονται περισσότερο στις συνέπειες της διδασκαλίας σχετικά με το πρωτείο της συνόδου απέναντι στον πάπα και στην άποψη ότι η δικαιοδοσία των επισκόπων και του κλήρου προέρχεται απευθείας από τον Θεό, χωρίς τη μεσολάβηση του πάπα, σύμφωνα με τις αποφάσεις της Συνόδου της Κωνστάντιας (1414), ύστερα από πρόταση του καρδινάλιου Πιερ ντ’ Αγί. Από τους σπουδαιότερους θεωρητικούς του γ. ήταν ο Πιερ Πιτού, με το έργο του Οι ελευθερίες της Γαλλικανικής Εκκλησίας (1594), και προπάντων ο Πιερ Ντιπουί με το Περί των δικαιωμάτων και των ελευθεριών τηςΓαλλικανικής Εκκλησίας (1639), τον οποίο υποστήριζε ο ίδιος ο καρδινάλιος Ρισελιέ. Οι βασικές αρχές του γ. κωδικοποιήθηκαν αργότερα σε τέσσερα θεμελιώδη σημεία με τη Διακήρυξη του γαλλικανικού κλήρου, που εκδόθηκε μετά τον τερματισμό των εργασιών μιας γενικής συνέλευσης του κλήρου, την οποία συγκάλεσε ο Λουδοβίκος ΙΔ’ το 1682. Τη διακήρυξη αυτή είχε συντάξει ο Μποσιέ. Το περιεχόμενό της μπορεί να συνοψιστεί ως εξής: Στα κοσμικά ζητήματα, οι βασιλιάδες και οι άλλοι ηγεμόνες είναι ανεξάρτητοι από την εκκλησιαστική εξουσία. Οι γενικές σύνοδοι είναι ανώτερες του πάπα, του οποίου η αυθεντία περιορίζεται από τους ιερούς κανόνες. Κανόνες και έθιμα της Εκκλησίας της Γαλλίας δεν μπορούν να αποτελέσουν αντικείμενο συζητήσεων ή τροποποιήσεων. Η κρίση του πάπα σε θέματα πίστης είναι έγκυρη, απαιτείται όμως η συναίνεση της Εκκλησίας. Κατά τον 18o αι. άρχισε η παρακμή του γ., ο οποίος αναγκάστηκε να υποχωρήσει μπροστά σε άλλη, αντίθετη τάση, που είναι γνωστή ως ουλτραμοντανισμός. Η Α’ Σύνοδος του Βατικανού, με την επιβεβαίωση του αλάθητου του πάπα, κατάφερε στον γ. τη χαριστική βολή, αν και υπολείμματα των τάσεων του γ. μπορούμε να συναντήσουμε στις τάσεις της πνευματικής ανεξαρτησίας του πιο προοδευμένου γαλλικού κλήρου και της αντιμετώπισης κανονικών ζητημάτων με το πνεύμα αυτό, έστω κι αν έρχονται σε αντίθεση με τις απόψεις του Βατικανού. Σελίδα από γαλλικανικό ψαλτήρι του 12ου αι. (Βαλικελιανή Βιβλιοθήκη, Ρώμη).